УД 524
ББ 22.6
С90
С90
Сурдин В. Г.
Вселенна в вопросах и ответах. Задачи и тесты по астрономии
и осмонавтие / Владимир Сурдин. — М.: Альпина нонфишн,
2017. — 242 с.
ISBN 978-5-91671-720-4
В новой ниге известного астронома и популризатора науи Владимира
Сурдина собраны 181 задача, 50 вопросов и 319 тестов с ответами
и решеними. Эти в целом не очень слоные задачи, расрывающие
разные стороны современной астрономии и осмонавтии, требуют,
однао, творчесого мышлени и понимани предмета. Основой
дл неоторых вопросов стали литературные произведени, в том числе
научно-фантастичесие повести братьев Стругацих. Таа увлеательна
форма подачи помогает легче усваивать новые знани по астрономии
и осмонавтие и ативнее оперировать ими, что вано дл будущих
ученых и иненеров, а тае преподавателей физии и астрономии.
УД 524
ББ 22.6
Издание подготовлено в партнерстве с Фондом неоммерчесих
инициатив «Траетори» (при финансовой поддере Н.В. -аторнова).
Фонд поддери научных, образовательных и ультурных инициатив «Траетори»
(www.traektoriafdn.ru) создан в 2015 году. Программы фонда направлены на стимулирование
интереса науе и научным исследованим, реализацию образовательных
программ, повышение интеллетуального уровн и творчесого потенциала молодеи,
повышение онурентоспособности отечественных науи и образовани, популризацию
науи и ультуры, продвиение идей сохранени ультурного наследи.
Фонд организует образовательные и научно-популрные мероприти по всей России,
способствует созданию успешных прати взаимодействи внутри образовательного
и научного сообщества.
В рамах издательсого проета Фонд «Траетори» поддеривает издание лучших
образцов российсой и зарубеной научно-популрной литературы.
Все права защищены. Никакая часть этой книги не может быть воспроизведена в какой бы то ни было
форме и какими бы то ни было средствами, включая размещение в сети интернет и в корпоративных
сетях, а также запись в память ЭВМ для частного или публичного использования, без письменного
разрешения владельца авторских прав. По вопросу организации доступа к электронной библиотеке
издательства обращайтесь по адресу mylib@alpina.ru.
ISBN 978-5-91671-720-4
© Сурдин В. Г., 2017
© Издание на руссом зые, перевод, оформление.
ООО «Альпина нон-фишн», 2017
Стр.5
Оглавление
Предисловие . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1. Путешествия по Земле . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.1. Полярная . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.2. Зима—лето . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.3. Падают кометы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.4. К полюсу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.5. Где же юг? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.6. Гелиограф . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.7. Где мы? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.8. Так где же мы? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.9. Знаки зодиака . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.10. Лунный полярный круг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.11. Затмения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.12. Солнце в зените-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.13. Солнце в зените-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.14. Солнце внизу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.15. «Феникс» летит на Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.16. Земля — шар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.17. Голубая планета Земля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.18. Пепельный свет . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.19. Звездопад. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.20. Месяц всходит и заходит… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.21. Передвинем города . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.22. «Наутилус» на Южном полюсе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.23. Урожайная Луна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.24. Горы и долины . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.25. Короткие сумерки . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.26. Полная Луна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.27. Арктический НЛО . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.28. Календарь Магеллана . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.29. Прохождения Венеры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.30. Инспекция . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.31. Эх, раз! Еще раз? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.32. Замкнутый маршрут . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Стр.6
6
Вселенная в вопросах и ответах
1.33. На все четыре стороны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.34. Небо вверх ногами . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.35. Что позади? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.36. Зимний пейзаж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.37. Подзорная труба . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2. Визит в обсерваторию . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.1. Темная сторона Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2. Тропики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.3. Вакуумный телескоп . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.4. Взгляд со стороны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.5. Дневные звезды-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.6. Дневные звезды-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.7. Круги на небе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.8. Масштаб изображения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.9. Миллион снимков «Хаббла» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.10. Ртутный телескоп . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.11. На мысе Доброй Надежды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.12. Поиск планет у Солнца-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.13. Поиск планет у Солнца-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.14. Поиск планет у Солнца-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.15. Снимок издалека . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.16. Наблюдаем Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.17. Свеча на Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.18. «Модные» телескопы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.19. Мира Кита . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.20. Радионебо . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.21. За орбитой Плутона . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.22. Откуда лучше видно? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.23. Спичка . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.24. Черное облако . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.25. Межзвездные пылинки . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.26. Полюс эклиптики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.27. Солнечный телескоп . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3. На космодроме . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.1. Первые космические полеты . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.2. С первой космической . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.3. Выстрел ракетой в Луну . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.4. Спутник упал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Стр.7
Оглавление
7
3.5. Стыковки на орбите . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.6. Суточный спутник . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.7. Ориентация в пространстве . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.8. От Солнца до Земли . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.9. Спрыгнуть с астероида . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.10. Карта Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.11. Космический мусор . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.12. Странные космодромы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.13. К антиподам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.14. К антиподам разными путями . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.15. Связь между полюсами . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3.16. Маршрут по Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.17. Посадка на Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.18. Летим на Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.19. Взлетаем . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.20. Из пушки на Луну-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.21. Из пушки на Луну-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.22. Бег в невесомости . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.23. Объехать астероид . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.24. Маятник . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.25. Спасти космонавтов . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.26. Слабая ракета . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.27. К центру Галактики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.28. Измеряем плотность планеты . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.29. БАК и черная дыра . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.30. Земля в иллюминаторе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
4. В Солнечной системе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.1. Восьмая или девятая? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.2. Сезон великих противостояний. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.3. Птолемей . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.4. Светло ли на Плутоне? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
4.5. Когда на Плутоне светлее? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
4.6. Луна готовит побег? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
4.7. Фазы Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
4.8. Куда падает Луна? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4.9. Экспедиции к Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4.10. Упасть на Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4.11. Восход Земли на Луне-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Стр.8
8
Вселенная в вопросах и ответах
4.12. Восход Земли на Луне-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4.13. Полярная Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4.14. Приливы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
4.15. Земля остановилась . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.16. Метеоритные кратеры на Венере . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.17. Ошибки в системах мира . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.18. Солнце с крыльями . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.19. Земля и Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.20. Марс и Земля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.21. Проект «Марс» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.22. Марсоход . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.23. Полет к Сатурну . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4.24. Пепельный свет Титана . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.25. Кольцо Сатурна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5. В гостях у братьев Стругацких . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
5.1. «Подсолнечник» над Леонидой . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
5.2. Обозреваем окрестности . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
5.3. Стажеры-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
5.4. Стажеры-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
5.5. Рефракция . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
5.6. «Хиус» над полигоном . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
5.7. Путь на Амальтею-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
5.8. Путь на Амальтею-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5.9. Путь на Амальтею-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5.10. Радиомаяк на Венере . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5.11. Созвездия на Фобосе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5.12. Венера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
5.13. Спутник Венеры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
5.14. Перевернутая радуга . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
5.15. Вогнутое зеркало . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
5.16. Испытания «Хиуса» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
5.17. Стремительный «Хиус» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
5.18. Температура Венеры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
5.19. Высокое напряжение . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5.20. В недрах Юпитера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6. Астрономические часы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6.1. 24 часа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6.2. Время остановилось . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Стр.9
Оглавление
9
6.3. Гарри Поттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6.4. Наше время . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6.5. Ломоносов и Венера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
6.6. Покрытия звезд Луной . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
6.7. Неправильная полночь . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
6.8. Догнать время . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
6.9. Надежная широта . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
6.10. Конец света . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
6.11. Перелет к антиподам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
6.12. День равноденствия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
6.13. Начало века . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
7. Завтрак с астрофизиком . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.1. Человек против Солнца . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.2. Солнце из угля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.3. Солнце сжимается . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.4. Солнце гаснет . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.5. Солнце испаряет Землю . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.6. Пылинка у Солнца . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.7. Прозрачное Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.8. Пятно на Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.9. Черный-черный… (задача-шутка) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.10. Почти со скоростью света . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.11. Солнечный ветер-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.12. Солнечный ветер-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.13. Гиганты и карлики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
7.14. Нуклеосинтез . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
7.15. Синтез гелия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
8. Звездные системы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
8.1. Скопление одинаковых звезд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
8.2. Скопление разных звезд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
8.3. Движется звезда . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
8.4. Сверхновая Тихо Браге . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
8.5. Сверхновая Кеплера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
8.6. Хаббл на шаре . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
8.7. Отверстие в небе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
8.8. Путешествие света . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
8.9. «Гайя» смотрит на Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
8.10. Андромеда и Треугольник . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Стр.10
10
Вселенная в вопросах и ответах
8.11. Сколько скоплений в Галактике . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
8.12. Столкновение с Андромедой . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
8.13. Галактики столкнулись . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
8.14. Перемены в звездном небе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9. Проверь себя . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Простые вопросы по астрономии . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Простые тесты по астрономии . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
10. Ответы и решения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
1. Путешествия по Земле . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
1.1. Полярная . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
1.2. Зима—лето . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
1.3. Падают кометы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
1.4. К полюсу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
1.5. Где же юг? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
1.6. Гелиограф . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
1.7. Где мы? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
1.8. Так где же мы? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
1.9. Знаки зодиака . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
1.10. Лунный полярный круг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
1.11. Затмения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
1.12. Солнце в зените-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
1.13. Солнце в зените-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
1.14. Солнце внизу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128
1.15. «Феникс» летит на Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128
1.16. Земля — шар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
1.17. Голубая планета Земля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
1.18. Пепельный свет . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132
1.19. Звездопад. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
1.20. Месяц всходит и заходит… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
1.21. Передвинем города . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
1.22. «Наутилус» на Южном полюсе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137
1.23. Урожайная Луна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137
1.24. Горы и долины . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
1.25. Короткие сумерки . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139
1.26. Полная Луна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
1.27. Арктический НЛО . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
1.28. Календарь Магеллана . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
Стр.11
Оглавление
11
1.29. Прохождения Венеры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
1.30. Инспекция . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
1.31. Эх, раз! Еще раз? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
1.32. Замкнутый маршрут . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
1.33. На все четыре стороны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
1.34. Небо вверх ногами . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
1.35. Что позади? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
1.36. Зимний пейзаж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
1.37. Подзорная труба . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
2. Визит в обсерваторию . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
2.1. Темная сторона Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145
2.2. Тропики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145
2.3. Вакуумный телескоп . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
2.4. Взгляд со стороны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
2.5. Дневные звезды-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
2.6. Дневные звезды-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
2.7. Круги на небе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
2.8. Масштаб изображения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
2.9. Миллион снимков «Хаббла» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
2.10. Ртутный телескоп . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
2.11. На мысе Доброй Надежды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
2.12. Поиск планет у Солнца-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
2.13. Поиск планет у Солнца-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155
2.14. Поиск планет у Солнца-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155
2.15. Снимок издалека . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
2.16. Наблюдаем Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
2.17. Свеча на Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
2.18. «Модные» телескопы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
2.19. Мира Кита . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
2.20. Радионебо . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157
2.21. За орбитой Плутона . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158
2.22. Откуда лучше видно? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158
2.23. Спичка . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
2.24. Черное облако . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
2.25. Межзвездные пылинки . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
2.26. Полюс эклиптики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160
2.27. Солнечный телескоп . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160
Стр.12
12
Вселенная в вопросах и ответах
3. На космодроме . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
3.1. Первые космические полеты . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161
3.2. С первой космической . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161
3.3. Выстрел ракетой в Луну . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162
3.4. Спутник упал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163
3.5. Стыковки на орбите . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164
3.6. Суточный спутник . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164
3.7. Ориентация в пространстве . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
3.8. От Солнца до Земли . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
3.9. Спрыгнуть с астероида . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
3.10. Карта Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167
3.11. Космический мусор . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168
3.12. Странные космодромы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169
3.13. К антиподам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170
3.14. К антиподам разными путями . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172
3.15. Связь между полюсами . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172
3.16. Маршрут по Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172
3.17. Посадка на Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172
3.18. Летим на Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172
3.19. Взлетаем . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
3.20. Из пушки на Луну-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
3.21. Из пушки на Луну-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
3.22. Бег в невесомости . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
3.23. Объехать астероид . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
3.24. Маятник . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175
3.25. Спасти космонавтов . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175
3.26. Слабая ракета . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175
3.27. К центру Галактики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176
3.28. Измеряем плотность планеты . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176
3.29. БАК и черная дыра . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176
3.30. Земля в иллюминаторе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177
4. В Солнечной системе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
4.1. Восьмая или девятая? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
4.2. Сезон великих противостояний . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
4.3. Птолемей . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
4.4. Светло ли на Плутоне? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179
4.5. Когда на Плутоне светлее? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179
4.6. Луна готовит побег? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180
Стр.13
Оглавление
13
4.7. Фазы Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180
4.8. Куда падает Луна? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181
4.9. Экспедиции к Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182
4.10. Упасть на Луне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182
4.11. Восход Земли на Луне-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183
4.12. Восход Земли на Луне-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183
4.13. Полярная Луны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184
4.14. Приливы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184
4.15. Земля остановилась . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185
4.16. Метеоритные кратеры на Венере . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186
4.17. Ошибки в системах мира . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187
4.18. Солнце с крыльями . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187
4.19. Земля и Марс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187
4.20. Марс и Земля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188
4.21. Проект «Марс» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188
4.22. Марсоход . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190
4.23. Полет к Сатурну . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190
4.24. Пепельный свет Титана . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190
4.25. Кольцо Сатурна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191
5. В гостях у братьев Стругацких . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
5.1. «Подсолнечник» над Леонидой . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193
5.2. Обозреваем окрестности . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194
5.3. Стажеры-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195
5.4. Стажеры-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196
5.5. Рефракция . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196
5.6. «Хиус» над полигоном . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199
5.7. Путь на Амальтею-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200
5.8. Путь на Амальтею-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200
5.9. Путь на Амальтею-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
5.10. Радиомаяк на Венере . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
5.11. Созвездия на Фобосе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
5.12. Венера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202
5.13. Спутник Венеры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202
5.14. Перевернутая радуга . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
5.15. Вогнутое зеркало . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
5.16. Испытания «Хиуса» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204
5.17. Стремительный «Хиус» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
5.18. Температура Венеры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
Стр.14
14
Вселенная в вопросах и ответах
5.19. Высокое напряжение . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207
5.20. В недрах Юпитера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207
6. Астрономические часы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
6.1. 24 часа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
6.2. Время остановилось . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
6.3. Гарри Поттер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
6.4. Наше время . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
6.5. Ломоносов и Венера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
6.6. Покрытия звезд Луной . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
6.7. Неправильная полночь . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211
6.8. Догнать время . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211
6.9. Надежная широта . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211
6.10. Конец света . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213
6.11. Перелет к антиподам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
6.12. День равноденствия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
6.13. Начало века . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .215
7. Завтрак с астрофизиком . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
7.1. Человек против Солнца . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216
7.2. Солнце из угля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
7.3. Солнце сжимается . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
7.4. Солнце гаснет . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219
7.5. Солнце испаряет Землю . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219
7.6. Пылинка у Солнца . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221
7.7. Прозрачное Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222
7.8. Пятно на Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222
7.9. Черный-черный… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223
7.10. Почти со скоростью света . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224
7.11. Солнечный ветер-1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224
7.12. Солнечный ветер-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224
7.13. Гиганты и карлики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224
7.14. Нуклеосинтез . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
7.15. Синтез гелия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
8. Звездные системы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
8.1. Скопление одинаковых звезд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226
8.2. Скопление разных звезд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226
8.3. Движется звезда . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227
Стр.15
Оглавление
15
8.4. Сверхновая Тихо Браге . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227
8.5. Сверхновая Кеплера . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227
8.6. Хаббл на шаре . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228
8.7. Отверстие в небе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228
8.8. Путешествие света . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228
8.9. «Гайя» смотрит на Солнце . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230
8.10. Андромеда и Треугольник . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230
8.11. Сколько скоплений в Галактике . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230
8.12. Столкновение с Андромедой . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230
8.13. Галактики столкнулись . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231
8.14. Перемены в звездном небе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231
9. Простые вопросы по астрономии . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Простые тесты по астрономии . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Литература . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240
Использованные илюстрации . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240
Стр.16