БУРЯАД ХЭЛЕЭНЭИ СИНТАКСИС Юрын мэдүүлэл Практикум УЛАН-УДЭ 2015 С. Г. Ошоров РОССИИН ФЕДЕРАЦИИН ҺУРАЛСАЛАЙ БОЛОН ЭРДЭМ УХААНАЙ МИНИСТЕРСТВО БУРЯАДАЙ ГҮРЭНЭЙ ЕХЭ ҺУРГУУЛИ ЗҮҮН ЗҮГЭЙ ДЭЭДЭ ҺУРГУУЛИ С. Г. Ошоров БУРЯАД ХЭЛЭНЭИ СИНТАКСИС Юрын мэдүүлэл ПРАКТИКУМ Рекомендовано Учебно-методическим советом БГУ в качестве учебного пособия для студентов направления подготовки 45.03.01. <...> Хэлэн гээшэ хүнүүдэй хоорондоо харилсаха, ухаан бодолоо андалдан ойлголсохо зэбсэг юм. <...> Дэлхэй дээрэ элдэб олон хэлэн бии, тэдэ үгынгөө бүридэлөөр ба грамматическа байгуулгаараа бэе бэеһээ булта ондоо байдаг. <...> Буряад арадай хэлэн гээшэ тон һайхан уянгатай, тодо, һонор, баян хэлэн юм. Үндэһэн хэлэн дээрээ манай арад зон хөөрэлдэдэг, дуугаа дуулалдадаг, үльгэр, онтохо хэлсэдэг, бэе бэетэеэ зүбөөр ойлголсодог юм. <...> Хоорондоо харилсахадаа, литературна хэлэеэ хэрэглэбэшье, буряад зон нютаг нютагтаа өөһэдын хэлэн дээрэ гү, али нютагай диалектнүүд дээрэ хөөрэлдэдэг. <...> Литературна хэлэн дээрэ үхибүүд эрдэм болбосоролдо һурадаг ба хүмүүжэдэг гээшэ. <...> Эдэ хэлэнүүдэй нэгэ гарбалтай байһаниинь тэдэнэй үгэ болон байгуулгаарнь элирхэй болоһон юм. <...> Тэдэ иимэ: монгол (энээндэ халха ба 3 Үбэр Монголой хэлэнүүд хабаатай), буряад, хальмаг, дагуур, дунсян, баоань, монгор (эдэ дүрбэн Хитадта байдаг) ба могол (энэ Афганистанда оршоно) хэлэнүүд бии. <...> Хориинхидай анхан нютагаа бусажа ерэхэдэнь, «буряад» гэһэн нэрэ мүн хори угсаатанда шэлжэһэн юм гэжэ угай бэшэгтэ хэлэгдэдэг. <...> Хориинхидай хэлэндэ ниитэ буряад арад үндэһэтэнэй хэлэн эли бодо бүрилдэжэ эхилһэн гээшэ. <...> Тиимэһээ үндэһэн буряад литературна хэлэнэй эхи табигдаһан сагынь XVTT-XVTTT зуунай үе гэхэдэ болоно. <...> Ушар тиимэһээ 1930 <...>
Буряад_хэлэнэй_синтаксис._Юрын_мэдүүлэл__(1).pdf
УДК 811.51231 ’36(075.8)
ББК 81.642я73
О-967
Утверждено к печати
редакционно-издательским советом
Бурятского государственного университета
Р е ц е н з е н т ы
Б. Б. Лхасаранова
доктор педагогических наук, доцент
Б. Б. Будаин
кандидат педагогических наук, доцент
Текст печатается в авторской редакции
Ошоров С. Г.
О-967 Синтаксис бурятского языка. Простое предложение.
Практикум: учебное пособие. — Улан-Удэ: Издательство
Бурятского госуниверситета, 2015. — 144 с.
Практикум включает основные разделы синтаксиса: синтаксис
словосочетания, синтаксис простого предложения. В практикум
включены контрольные вопросы, упражнения, которые могут
служить материалом для проведения практических работ. В
качестве языкового материала для упражнений используются
отдельные предложения и связные тексты из произведений
бурятской литературы, а также из газетно-публицистических
материалов.
Предназначен для студентов очной и заочной форм обучения.
УДК 811.51231’36(075.8)
ББК 81.642я73
© Бурятский госуниверситет, 2015
Стр.3
ГАРШАГ
БУРЯАД ХЭЛЭН - АРАДАЙ ХЭЛЭН .......................... 3
1. Буряад хэлэн монгол хэлэнүүдэй бүлэ соо.................... 3
2. Буряад хэлэнэй бэеэ даагаад хүгжэһэн түүхэһээ ......... 4
3. Буряад литературна хэлэн ба нютагай диалектнүүд .... 6
СИНТАКСИС ................................................................... 14
4. Синтаксис тухай юрэнхы мэдээн .................................. 14
ХОЛБУУЛАЛ ..................................................................... 15
5. Холбуулал тухай ойлгосо ............................................. 16
МЭДҮҮЛЭЛ ...................................................................... 22
6. Мэдүүлэл тухай ойлгосо ................................................. 23
ЮРЫН МЭДҮҮЛЭЛ ......................................................... 24
7. Юрын мэдүүлэлэй байгуулга ...................................... 24
8. Үгын холбоо. Үгэнүүдэй нягта ба нягта бэшэ
холбоонууд ........................................................................ 36
9. Холбуулалнуудай бүридэлдэ ороһон үгэнүүдэй
харилсаан ............................................................................. 37
10. Тааралдал, хүтэлбэри, шадарлал .............................. 39
11. Мэдүүлэлэй гэшүүд .................................................... 41
12. Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд ...................................... 42
13. Мэдүүлэлэй юрын гэшүүд ........................................ 53
14. Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд .................................. 68
15. Мэдүүлэлэй тододхоһон гэшүүд ............................... 81
16. Мэдүүлэлэй гэшүүд болодоггүй үгэнүүд ................. 93
ДАХУУЛАЛ ...................................................................... 101
17. Дахуулал тухай юрэнхы мэдээн
............................... 101
ДАБТАЛГА .......................................................................... 109
ХОЛБОО ХЭЛЭЛГЭ ХҮГЖӨӨЛГЭ .............................. 121
ХАБСАРГАЛТА ................................................................ 135
Стр.143